«گزیده‌ای از اشعار رامیز روشن» باید در را آرام باز کرد و رفت

«باید در را آرام باز کرد و رفت» گزیده اشعار رامیز روشن، شاعر معاصر جمهوری آذربایجان است که با ترجمه رسول یونان در دسترس مخاطبان ایران قرار گرفت.

به گزارش آذربایجان پرس به نقل از مهر، رامیز محمدعلی اوغلو علیف با نام ادبی و هنری «روشن» از نویسندگان و شاعران معاصر جمهوری آذربایجان است که این سال‌ها شهرت گسترده‌ای در جهان پیدا کرده. او به سال ۱۹۶۹ از دانشکده زبان‌شناسی دانشگاه دولتی آذربایجان فارغ‌التحصیل شد و سال ۱۹۷۸ نیز یک دوره فیلمسازی را در مسکو گذراند.

او شاعری تصویرگر است. به باور منتقدان درست مثل یک عکاس حرفه‌ای عمل می‌کند. از هر کجا که رد می‌شود، عکس می‌گیرد و سوژه‌ها و لحظه‌ها در نور فلاش دوربینش شعرهایی بسیار دل‌انگیز و زیبایند. او شکارچی بی‌بدیل لحظه‌های رویایی است. «بال‌های پروانه»، «آسمان سنگ را نگه نمی‌دارد»، «نفس» و «جایی برویم که خود آنجا نیستیم» عناوین شماری از دفترهای شعر منتشر شده اوست.

به یاد تاریخ نگار معاصر آذربایجان؛ مرحوم دکتر صمد سرداری نیا

تاریخ مشعشع آذربایجان مملو از انسانهایی است که وجودشان در حیات معنوی آذربایجان نقش عمده ای دارد و نبودشان خلائی عظیم در فرهنگ و هنرو ادبیا و تاریخ  ما. در این دنیای فانی انسانهایی هستند که مرگشان خانواده ای را در غم و اندوه فرو می برد و نبودش را تنها آن خانواده حس می کند. انسانهایی هستند که نبودش یک شهر را وادار به تاسف می کند و انسانهایی هستند که خلا وجودشان یک جامعه، ملت و فرهنگ و مدنیت را در اندوه فرو می برد و متاسف می گرداند. وفات نابهنگام استاد تاریخ آذربایجان مرحوم دکتر صمد سرداری نیا در ۲۲ فروردین ۱۳۸۷  در تبریز هم از اینگونه حوادث می باشد. اینجانب از سالیان درازی با ایشان افتخار آشنایی داشتم و همیشه چه در تبریز و چه در اورمیه وقتی تشریف می آوردند درباره کارهای اخیرمان صحبت می کردیم. شیرین سخنی و بذله گویی آن جناب جدای از احاطه ایشان به تاریخ آذربایجان کاراکتر همیشگیشان بود. آخرین بار وقتی کتاب تاریخ آذربایجان‌شان به دستم رسید به ایشان زنگ زده و تبریک گفته و صحبت کردیم و ایشان نیز طلب دانشجویان و مردم آذربایجان را مشوقشان در تالیف این کتاب ذکر کردند. تلاشهای بعدیم برای صحبت تلفنی با ایشان در روزهای بعدی به سبب بیماریشان ممکن نشد و متاسفانه ممکن هم نخواهد شد. دکترصمد سرداری نیا از نسل مکتب فرهنگی وارلیق به رهبری دکتر جواد هیئت بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران نقش ارزنده ای در استقرار ترکی پژوهی و آذربایجانشناسی راستین در ایران ایفا نمود. نقشی که فرزندان این مکتب در این سی سال اخیر به خوبی وظیفه دشوارشان را انجام دادند. در طی این سی سال گذشته صفحات آخر مجله وزین وارلیق مزین به مقالات تاریخی دکتر سرداری نیا بود که با چیره دستی و مهارت نکات تاریک فرهنگ و تاریخ آذربایجان و ترکان را معرفی میکرد. مبارزه دائمی، علمی و صحیح با بازماندگان فرهنگی رژیم پهلوی که به بهانه واهی حفظ وحدت ملی سعی در امحا زبان و ادبیات ترکی را داشته و جهت حذف بزرگان تاریخ و ادبیات آذربایجان از صحنه با بیسوادی تمام انگ " پان"  به هر نویسنده تاریخ و ادبیات آذربایجانی میزدند، در صدر اولویتهای فرهنگی ایشان قرار داشت. وی بزرگان مشروطیت آذربایجان را به خوبی می شناخت و سعی در معرفی آنها می کرد. بازماندگان آنها و اسناد و مدارک و خاطراتشان را جستجو می کرد. یافته هایش در مورد بزرگان مشروطیت آذربایجان بسیار ذی قیمت بود. به معرفی مجله ارزشمند ملانصرالدین پرداخت و نسخه های منتشره آن در تبریز را معرفی کرد.  پیگیر آنچه که حق آذربایجان در علم و ادب بود ولی دیگران آنرا غصب می کردند بود. وی برخلاف تبلیغات ادعای پوچ رسانه های توهم مدار که بعضی ها را متولی شعر نو قلمداد می کردند، با مقاله ای چاپ در مورخه ۳۱ تیر ۱۳۵۷مجله تماشا شماره ۳۷۳ متعلق به رادیو وتلویزیون، آذربایجان را زادگاه شعر نو معرفی کرد و بر نقش میرزا سعید سلماسی و تقی رفعت و شمس کسمایی و دیگران در ایجاد شعر نو پافشاری کرد.  در تعقیب، پیگیری و دادن جوابیه های منطقی به نشریاتی که سعی در انکار فرهنگ و ادب ترکی آذربایجان را داشتند بسیار ارزشمند و شجاعانه می بود. وی به زادگاهش تبریز احترام و ارزش زیادی قائل بود و تمام سعیش معرفی اهمیت فرهنگی شهری بود که عصاره آذربایجان محسوب می شد. با حوصله زیادی آذربایجان را به همشهریانش معرفی میکرد و اهمیت این خاک پاک را با اسناد و مدارک گوشزد مینمود. اولینهای تبریز را در قالب یک کتاب قطوربه عنوان یک افتخاربرای هر آذربایجانی نوشت. تاریخ روزنامه های آذربایجان، تاریخ تئاتر آذربایجان، دارالفنون تبریز و دهها کتاب و مقاله ارزشمند مرحوم سرداری نیا نام وی را در صدر افتخارات این مرزو بوم قرار داد. آذربایجان را با اسناد انکار ناپذیر مهد جامعه مدنی معرفی کرد و در روزهایی که شعار جامعه مدنی بر زبانها بود بر نقش آذربایجان در ایجاد جامعه مدنی تاکید می کرد . وی بر آذربایجانی بودن قره باغ و ایروان با نوشتن کتابهایی صحه گذاشت و جنایات ارامنه داشناق در قتل عام مسلمانان آذربایجانی را در کتابی افشا نمود. سخت کوشی وی، احاطه اش به مشاهیر آذربایجان و اسناد و مدارک تاریخی آذربایجان مثال زدنی بود. نام ایشان به عنوان متخصص تاریخ آذربایجان نه تنها در داخل مرزهای ایران بلکه در مناطق همسایه جمهوری آذربایجان و ترکیه نیز با احترام یاد می گردید و کتب و مقالاتش سدر ممالک دور و نزدیک به زبانهای گوناگون چاپ می شد. اینجانب یک دوست و همکار گرامی را از دست داده ام. شخصی که تمام هم و غمش معرفی وطنش و هویتش بود و در این راه نیزنه تنها لحظه ای پشیمان نشد بلکه از ضیق وقت و راکد ماندن کارهایش همیشه متاسف بود. فقدانش چگونه پر خواهد شد دراندیشه ام. روحش شاد باد. 

دکتر توحید ملک زاده دیلمقانی

«ماهی سیاه کوچولو»، پیشنهاد ویژه شهردار استانبول

شهردار استانبول کتاب داستان «ماهی سیاه کوچولو» اثر «صمد بهرنگی» را برای روزهای خانه‌نشینی کرونایی به مردم ترکیه پیشنهاد کرد.

امام اوغلو شهردار استانبول با انتشار ویدئویی در فضای مجازی خرید آنلاین کتاب از کتابخانه مرکزی استانبول را به عنوان یکی از راه‌های تلطیف فضای ذهنی مردم ترکیه پیشنهاد داد. او در این ویدیو ارائه آنلاین کتاب با تخفیف ویژه را یکی از اقدامات فرهنگی کتابخانه استانبول برای روزهای خانه نشینی اعلام کرد.

ماهی سیاه کوچولو شاهکار ادبیات کودکان ایران اثر صمد بهرنگی نویسنده ترک و معلم فقید ایرانی اهل تبریز پیشنهاد ویژه شهردار استانبول بود.

 او از این اثر با عنوان اثری درخشان در ادبیات کلاسیک کودکان که موفق به کسب شهرتی جهانی شده و اثری فراموش نشدنی، یاد کرد.

صمد بهرنگی نویسنده، معلم و فعال اجتماع ایرانی، دوم تیر سال ۱۳۱۸ در تبریز به دنیا آمد. او در جوانی تحصیل در رشته‌ زبان و ادبیات انگلیسی در دانشگاه تبریز را آغاز کرد و از همان دوران به تدریس در مدارس مشغول شد. او به زبان‌های فارسی، انگلیسی و ترکی  تسلط داشت و اشعار شاعرانی همچون مهدی اخوان ثالث، فروغ فرخزاد، احمد شاملو و نیما یوشیج را ترجمه می‌کرد.

بهرنگی اولین اثرش به نام عادت را در سال ۱۳۳۹ منتشر کرد و پس از آن داستان تلخون را نوشت. او این داستان را با الهام از یک افسانه‌ محلی آذربایجانی به زبان ترکی نوشت و آن را با نام مستعار ص قارانقوش در کتاب هفته منتشر کرد؛ متن فارسی این داستان سال ۱۳۴۰ منتشر شد. بهرنگی سال ۱۳۴۲ الفبای ترکی را نوشت که به‌ واسطه‌ جلال آل احمد به انجمن پیکار با بی‌سوادی معرفی شد اما به دلیل اختلاف نظر بهرنگی با این انجمن به چاپ نرسید. این نویسنده علاوه بر نوشتن داستان، مقالات متعددی نیز می‌نوشت که در روزنامه‌ مهد آزادی منتشر می‌شد. او این آثارش را با نام‌های مستعار داریوش نواب مرغی، چنگیز مرآتی، بابک، افشین پرویزی و باتمیش به چاپ می‌رساند.

وی در ۹ شهریور سال ۱۳۴۷ در رود ارس غرق شد. گروهی از نویسندگان و فعالان آن زمان از جمله جلال آل احمد مرگ او را یک حادثه از پیش تعیین شده دانستند و ساواک را مقصر اصلی اعلام کردند اما غلامحسین ساعدی این فرضیه را رد کرد. 

ماهی سیاه کوچولو، مهم‌ترین اثر بهرنگی به شمار می‌آید، این داستان نخستین بار مرداد سال ۱۳۴۶ توسط انتشارات کانون پرورش فکر کودکان و نوجوانان با تصویرگری فرشید مثقالی به چاپ رسید، نقاشی‌های این هنرمند نیز سبب شهرت بیشتر این اثر شد. مثقالی برای تصویرگری این کتاب و فعالیت‌های هنری دیگرش در زمینه‌ ادبیات کودکان و نوجوانان موفق به دریافت جایزه‌ تصویرگری هانس کریستین اندرسون شد.

کتاب ماهی سیاه کوچولو داستانی ساده و با زبانی قابل‌درک است، بسیاری این اثر را مناسب برای کودکان می‌دانند ولی نویسنده‌ طی این داستان مسائل و موضوعات اجتماعی دوران خودش را بیان کرده است. ماهی سیاه کوچولو داستان یک ماهی است که محدودیت‌ها را می‌شکند و شجاعتش را جمع می‌کند تا به دریا برسد. این اثر به‌ظاهر کودکانه سرشار از نمادهای سیاسی و اجتماعی است و ماهی این داستان نماد یک موجود آزادی‌خواه است.

 

 

تشیع بر بال زبان ترکی آذربایجانی

دکتر سید جواد میری، هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در کانال تلگرامی خود نوشت: «اگر سوار قطار شوید و از مرز‌های شمالغرب ایران به سمت جمهوری آذربایجان و سپس به جمهوری گرجستان و سپس به جمهوری داغستان و سپس حرکت خود را به داخل روسیه ادامه دهید و از طریق کازان به سوی مسکو بروید و از آنجا پیش بروید تا شهر چیتا در سیبری ... در جای جای این خانه فرهنگی تشیع بر بال زبان ترکی آذربایجانی شما را همراهی می‌کند. در ایران کمتر از این منظر به "زبان ترکی و تشیع" پرداخته شده است. هنگامیکه از کانون فرهنگی تشیع سخن به میان میآید معمولاً چشم‌ها به سوی جهان عرب و شبه قاره و آفریقا دوخته می‌شود، ولی واقع امر این است که اوراسیا یکی از مهد‌های مهم تشیع است و کلید ورود به آن به صورت تاریخی زبان ترکی (و اکنون زبان روسی) است.»

چرا کتاب دده قورقود کتاب مهمی برای ترکان در ایران و آذربایجان می باشد؟

کتاب دده قورقود نام یکی از قدیمی‌ترین داستانهای اسطوره‌ای ترک‌های اوغوز است که ریشه‌ای پیش از اسلامی دارند. این مجموعه از ۱۲ داستان به نثر و نظم تشکیل شده و مجموعه پر ارزشی است که زندگی، ارزشهای اجتماعی و باورهای مردمان ترک را نشان می‌دهد. قدمت کتابت داستانها مربوط به قرن‌های چهاردهم و پانزدهم میلادی می‌باشد. کتاب دده قورقود به زبانهای مختلف ترجمه شده‌است. نخستین ترجمه دده‌قورقود به زبان آلمانی در سال ۱۸۱۵ از روی نسخه کتابخانه درسدن در آلمان بود. دست‌نویس دیگر این کتاب در واتیکان است. در سال ۱۳۲۵ محمد علی فرزانه در روزنامه آذربایجان برای اولین بار این داستان را به جامعه ایران معرفی کرد. از سال ۱۳۳۰ به بعد معرفی و چاپ داستانهای این کتاب به آرامی انجام گرفت و از سال ۱۳۵۷شمسی به تدریج انتشار آن چشمگیر شد. امروزه در ایران علیرغم عدم وجود مراکز تورکولوژی، دهها نفر در ابعاد مختلف اسطوره ای، زبانی و تاریخی کتاب دده قورقود کار کرده و یا می کنند.
ادامه دار بودن داستانها محققان را بر آن داشت که مدعی شوند کتابهای دیگری از این داستانها وجود داشته که فعلا در دست ما نیست. خوشبختانه در اردیبهشت ۱۳۹۸ نسخه ایرانی آن در کتابخانه مهندس ولی محمد خوجه پیدا شد. مطالعات اولیه نشان می داد این نسخه قدیمی در اوایل دوره قاجار از روی یک نسخه ی قدیمی تر بازنویسی شده است. تعلق این نسخه به آذربایجان و ترکان ایران بسیار با اهمیت بود چه آریایی پرستهایی که اخیرا دشمنی خود با هویت ترکان ایران را آشکارتر کرده اند منکر حضور بارز تاریخ و ادبیات ترکان در ایران بودند و هستند. این کتاب خط بطلانی بر ادعاهای پوچ آنان بود. پس از چند ماه بررسی و تحقیق، این کتاب در تبریز چاپ و  اول اسفند ۱۳۹۸  با حضور شخصیتهای برجسته تاریخ، فرهنگ و ادبیات آذربایجان در تبریز رونمایی شد. بی شک چاپ و نشر این اثر ارزنده هم از نظر تجربه اولین کار جمعی در ترکی پژوهی جغرافیای ایران و هم از نظر اعتبار علمی متخصصین تورکولوژی در آذربایجان ایران (علیرغم نبود آکادمی تورکولوژی) بسیار با اهمیت می باشد.

دکتر توحید ملک‌زاده دیلمقانی

کتابخانه تخصصی ترکی دانشگاه تبریز

اختصاص ردیفهایی برای کتب ترکی در کتابخانه مرکزی دانشگاه تبریز خبری مسرت‌بخش برای محققین و علاقه‌مندان فرهنگ بومی می‌باشد.

در این قسمت از کتابخانه مرکزی دانشگاه، قریب به اتفاق این کتب ذی‌قیمت، آثار نظم و نثر ترکی  را شامل می‌شود. کتبی نیز برای آموزش زبان ترکی و نیز مباحث زبانشناسی موجود می‌باشد.

علاوه بر کتابهایی از ایران نظیر ثعلبیه، آذربایجان ادبیات تاریخینه بیر باخیش، آذربایجان دیلینین نحوی، ترجمه‌های ترکی شاهنامه فردوسی و دیوان حافظ،  مقایسه‌اللغتین، دیوانهای شاعران کلاسیک ترکی‌گوی و...
ردیفی نیز به کتب لاتین حوزه زبان ترکی اختصاص داده شده است. در این ردیف نیز علاوه بر زمینه زبانشناسی و نثر همچون آثاری از آرات، اورهان کمال و... ، آثاری نیز از شاعران مختلف ترکیه، آذربایجان و جهان گردآوری شده‌است، که بالطبع به تحقیقات متخصصین این حوزه عمق خواهدبخشید.
ضمن قدردانی از دستندرکاران این امر مهم، امیدواریم با حمایت دوستداران علم و فرهنگ،  کتابخانه‌ها و کتب ترکی در سطح دانشگاه، توسعه یافته موجبات تقویت زیرساختهای فرهنگی و اجتماعی مملکت عزیزمان ایران را فراهم آورند.

 

منبع: کانال تلگرامی انجمن علمی رشته زبان و ادبیات ترکی آذری دانشگاه تبریز

۲۶ آذرماه؛ سالگرد حادثه کتابسوزان در آذربایجان

امروز ۲۶ آذر، مصادف با حادثه تلخ کتابسوزان در آذربایجان توسط رژیم منحوس پهلوی است، اتفاقی که در آن تمام کتاب‌های تورکی و مربوط به آذربایجان توسط ارتش رژیم پهلوی آتش کشیده شد.

به گزارش آذربایجان پرس به نقل از دورنانیوز، امروز ۲۶ آذر، مصادف با حادثه تلخ کتابسوزان در آذربایجان توسط رژیم پهلوی است، اتفاقی در آن، ۵ روز بعد از سقوط فرقه دمکرات، با دستور رژیم شاه تمام کتابهای تورکی و یا مربوط به زبان تورکی و آذربایجان، جمع‌آوری و طی مراسمات مختلفی به آتش کشیده شد.

ویلیام داگلاس قاضی آمریکایی درباره اتفاقات ۲۱ آذر ماه ۱۳۲۵ می‌گوید «آذربایجان انگار توسط یک ارتش خارجی اشغال شد». اما این جنایت تنها به کشتار مردم بیگناه محدود نبوده و رژیم تمام تلاش خود را برای نابودی نمودهای فرهنگی آذربایجان از جمله زبان تورکی بکار گرفت و در این راستا اقدام به برگزاری مراسم کتابسوزی برای روزهای متمادی نمود.

در روند کتابسوزی که از روز ۲۶ آذر آغاز شد و تا هفته ها ادامه داشت دهها هزار جلد کتاب چاپ شده به زبان تورکی در میادین اصلی شهر و یا در حیاط مدارس به روی هم انباشته شد و زیر سرنیزه و اجبار نظامیان به آتش کشیده شد.

در ادامه به برخی از اسناد مربوط به این حادثه می‌پردازیم:

“در شهر میانه پس از استقرار ارتش در روز ۲۱ آذر ۱۳۲۵ فقط به فاصله چند روز همه کتابهای ترکی جمع‌آوری می‌شوند. شاهدان عینی می‌گویند مردم از ترس ارتش و خانها کتابها را جمع‌آوری می‌کردند و به فرمانداری تحویل می‌دادند. تا آنکه همان ماه همه کتابها را در (یوخاری چهارراه) چهارراه بالا جمع نموده و به آتش می‌کشند…” (سید صدری، سعید. مروری بر حوادث فرقه دموکرات آذربایجان و حکومت پیشه‌وری در میانه. انتشارات اعظم. تبریز، ص ١٢١)

“تلگراف نماینده مخصوص ما از تبریز: کتابهائی که به زبان ترکی بود سوخته شد. اطلاعات ساعت ٩-٢٧-٩-٢۵. تابلوها عوض می‌شوند. بازار با یک چراغانی مفصل گشایش یافت. دیروز در دبیرستان فردوسی دانش‌آموزان و مردم تبریز از سرهنگ زنگنه قهرمان رضائیه سپاسگزاری کردند و احساسات پرشوری ابراز داشتند. دیروز در مقابل شهرداری کتابهای ترکی را مردم سوزاندند”.(روزنامه اطلاعات، تاریخ ١٣٢۵، ٩، ٢٧) 

“امروز ساعت ١١ و نیم قبل از ظهر از طرف دانش‌آموزان و دانشجویان شهر تبریز در میدان مقابل شهرداری جشنی با حضور عده‌ بسیاری از اهالی شهر و مخبرین مطبوعات پایتخت و افسران ارتش و مامورین دولت برپا گردیده و قبلا در وسط میدان آتش بزرگی افروخته بودند و مقدار زیادی کتب کلاسیکی ترکی را که فرقه ننگین دمکرات چاپ کرده و به زور می‌خواستند بکودکان تدریس نمایند در میان کف زدن و هورای حضار و فریادهای “زنده باد اعلیحضرت شاهنشاه محبوب ما” و “پاینده باد جناب اشرف قوام السلطنه” و “محو باد دشمنان آزربایجان” و “نابود باد خائنین ایران”، تمام کتابها را در آتش ریختند و سپس عکسهای سران خیانتکار و مزدور فرقه ننگین دموکراتهای قلابی را آتش زدند. آنگاه چند نفر از مخبرین جرائد نطقهائی ایراد و از جمله آقای احمد شارق اشعاری خواندند و جشن دانشجویان تبریز ساعت یک بعد از ظهر در میان احساسات اهالی پایان یافت” (روزنامه آتش، تارخ چهارشنبه ٢٧ آذر ١٣٢۵)

 

یوز ایل ایچینده اودوزدوغوموز دیلیمیز!

900 ایل بوندان قاباق، تورک دونیاسینین بوگونه دک ده معنوی حیاتینی ائتگیله‌ین خواجه احمد یسوی، انسان‌لاری دینی و اخلاقی یؤندن یئتیشدیرمک اوچون اؤز حکمت‌لی سؤزلرینی تورک دیلینده یازمالی اولور.

600 ایل بوندان قاباق، عمادالدین نسیمی، اؤز عرفانی، دئوریمچی (انقلابی) سؤزلرینی تورک دیلینده یازمالی اولور.  

150 ایل بوندان قاباق، محمد باقر خلخالی، اؤز حکمت‌لی سؤزلرینی و اخلاقی اؤیودلرینی "تولکو ناغیلی" آدلی بیر تورک مثنوی‌ده ملته چاتدیریر. 

90 ایل بوندان قاباق، آذربایجان چاغداش طنز شعرینین تانینمیش نماینده‌سی، شبسترلی معجز شعرلرینی تورک دیلینده یازماغینا گؤره دئییر: "من گؤردوم کی آذربایجان ملتینین چوخو تورک‌دور و فارسی شعرلردن بهره آپارا بیلمه‌یه‌جک، منیم نیتیم بو ایدی کی کیشی‌لر و خانیم‌لار منیم شعرلریمی اوخویوب و آنلایالار."

70 ایل بوندان قاباق، ایراندا فارسلاشدیرما سیاستینین سوردورولمه‌سیندن 30 ایل کئچدییینه باخمایاراق، "حیدربابایا سلام" شعرینین اصلی مخاطب‌لری یعنی حیدربابا داغینین اتک‌لرینده یاشایان آذربایجانلی‌لار هله فارسجا اوخویا بیلمه‌ییردیلر، بونا گؤره ده، اوستاد شهریار "حیدربابایا سلام" شعرینی تورک دیلینده یازاراق "تورکو دئدیم اوخوسونلار اؤزلری"! دئییر.  

آنجاق، بو یوز ایلده باشلانان و بوتون گوجو ایله ایره‌لی‌له‌ین فارسلاشدیرما سیاستینین آجی بیر سونوجو اولاراق، بوگون تورک آیدین‌لاری اؤز سؤزلرینی ملتین قولاغینا چاتدیرماق اوچون تورک دیلینده دئییل، فارس دیلینده یازمالی اولورلار. 

بو آجی دورومو یئنی‌دن دییشمکده و تورک دیلینی یئنیدن اؤز یئرینده اوتورتماقدا باجاریقلی اولدوغوموزا اینانیرام. گون او گون اولاجاق کی بیزلر ده، زهتابی، فرزانه، هیئت، سهند، ساهر، علی تبریزلی... کیمی داهی‌لریمیزین توتدوقلاری یولو دوام ائده‌رک، خواجه احمد یسوی، عمادالدین نسیمی، محمدباقر خلخالی، معجز شبستری، اوستاد شهریار و یوزلرجه شاعیر و یازیچی‌لاریمیز کیمی سؤزلریمیزی اؤز آنا دیلیمیزده اؤز میللتیمیزه چاتدیراجاغیق! یئتر کی، اؤزوموزه ایناناق، یئتر کی اوسانمایاق!

نگاهی کوتاه به روند تکامل ادبیات ترکمن ترجمه و گردآورنده: رحیم کاکایی

زبان ترکمنی بعنوان زبان قبایل اوغوز منطقه دریای آرال که در سده‌های هشتم تا نوزدهم میلادی سکنی گزیده بودند بوجود آمد.‌این زبان در فرایند تکاملی خود برخی ویژگیهای گروه زبان «قبچاق» را پیدا کرد، یعنی به زبان ترکی ترکیه و ازبکی نزدیک شد. علاوه بر‌این زبان ترکمنی بطور سنتی حاوی شمار قابل توجهی واژه‌های فارسی و عربی بود که در دوران شوروی به جایگزین کردن آنها با کلمات و اصطلاحات ترکمنی آغاز کردند، اما پس از اعلام استقلال ترکمنستان‌این فرایند متوقف شد.

داستان اصلی کرم؛ داستانی مشترک در میان تورکان اوغوز

اصلی و کَرَم‌ یک داستان عاشقی تُرکان جهان بخصوص تُرکان اوغوزمی باشد که روایت‌های گوناگون ولی نه چندان متفاوت از آن در فرهنگ و ادبیات آذربایجان، تُرکمنها، ترکیه و برخی کشورهای آسیای میانه رواج دارد. به عقیده محققین، این داستان لیریک دراوایل سدهٔ دهم قمری‌/ شانزدهم میلادی به وجود آمده وبه تدریج در میان سایر تُرکان اوغوز رواج یافته‌است. اکثرپژوهشگران بر این باورند که خاستگاه اصلی این افسانه آذربایجان بوده‌است. برخی دیگر معتقدند اصلی (معشوق) و کرم (عاشق)، قهرمانان داستان، در اواخر سده دهم قمری‌/شانزدهم میلادی می‌زیسته‌اند و این داستان در حدود یک قرن پس از آنها شکل گرفته‌است. در بعضی روایات، خاستگاه افسانهٔ اصلی و کرم شهر گنجه یاد شده‌است. چون در زمان حکومت تُرکان صفویه این داستان شکل گرفته و چون تبریز در دوران صفویه پایتخت ایران بوده و بعد قزوین و در نهایت اصفهان به پایتختی برگزیده شده‌است بنابراین اساس داستان نیز از آذربایجان و تبریز شکل گرفته و توسط نقالان حکومتی همزمان با انتقال پایتخت به اصفهان، به این شهر منتقل می‌شود. فرض دیگر این است که اساس داستان و وقوع آن به دوران پیش از میلاد مربوط است. چون قهرمانان اصلی یعنی آسلی و کرم از شاهزادگان بوده و نیای هر کدام حاکم منطقه‌ای از توران بودند و بخاطر سرنوشت اندوهبار و همچنین به سبب منزلت اجتماعی خاندان «کرم» و «آسلی» در حافظهٔ تاریخ ثبت و باقی‌مانده‌اند. به عقیده اهالی اورمیه، چشمه ای که اصلی و کرم همدیگر را در کنار آن می بینند در روستای گؤگ تپه اورمیه قرار دارد. در اکثر روایتها حتی روایت تُرکمنی که قرائن و شواهد نزدیکی واقعیت دارد، حوادث داستان در محله قاراملیک یا قره ملیک تبریز روی داده‌است، که به گفته اهالی بومی قراملک تبریز باغ منتسب به قاراملیک پدر اصلی، گوللو باغ هنوز در این منطقه پابرجا می‌باشد.