آذربایجان پرس

اخبار آذربایجان، ایران و جهان

آذربایجان پرس

اخبار آذربایجان، ایران و جهان

۲۴ مطلب با کلمه‌ی کلیدی «زبان ترکی» ثبت شده است

با پیش قدم شدن یکی از فعالان فرهنگی و اقتصادی شهر اورمیه و پیگیری یکی از نمایندگان این شهر، اولین روزنامه تورکی کشور منتشر خواهد شد.

بعد از کش و قوس‌های فراوان برای انتشار روزنامه سراسری تورکی، گویا این حقوق آذربایجان در آستانه اجرایی شدن می‌باشد.

درخواست مجوز روزنامه سراسری با زبان تورکی به نام مهدی سلطانی، یکی از فعالان فرهنگی و اقتصادی شهرستان اورمیه به ارشاد داده شده است و بنظر میرسد این اقدام تا حصول نتیجه چندان فاصله ندارد.

پیگیری اخذ مجوز این روزنامه را نماینده اورمیه انجام می‌دهد که امروز نامه یک ماه قبل معاون وزیر ارشاد در این ارتباط را در پیج شخصی‌اش استوری کرده بود.

نییه تورکجه اؤیرنمه‌لییک؟

| شنبه, ۱۱ آبان ۱۳۹۸، ۰۱:۱۰ ق.ظ | ۰ نظر
۸۳ میلیون اینسان آنا دیلی اولاراق تورکجه دانیشیر، دونیانین ۱۵جی اَن چوخ دانیشیلان دیلیدیر. بیر او قدر ده اینسان ایکینجی دیل اولاراق تورکجه دانیشیر. 
 
 
تورک مدنیتینی و طرزینی بَیَنَنلر اوچون تورکیه‌ده اوخوماق ایده آلدیر. حتّی یئرلی دیلی دانیشماسان بئله بوتون یئرلر اوچون گؤزلدیر. اگر یئرلی دیلئ بیلسَز بوتونلوکله هرشئی سیزه راحات اولاجاق – اینسانلارلا مذاکره، مدنییتی اؤیرنمه و ... .
 
تورک دیلی اورال-آلتاییک قروپونا مخصوصدور و فین – ماجاریستان دیللریله ده علاقه سی واردیر. لاتین الیفباسی ایله ۹۰٪ اینسان طرفیندن یئرلى دیل اولاراق یازیلمیشدیر. تورکجه سونرادان علاوه دیل اولاراق داخیل ائدیلمیش، معنا اولاراق سؤز کؤکونه سون شکیلچی علاوه ائتمکدیر. 
 
مُعاصیر تورکجه ایستانبول لهجه سینه اویغون نظرده توتولسا دا، تورکیه‌نین هر هانسی بیر یئرینده تورکجه اؤیرنمک کیمی بیر شانسینیز واردیر. تورکجه اؤیره‌نیلمه‌سی اوچون بیر چوخ کورسلار دا واردیر.

گوندَمدن دوشمه‌یَن موضوع لاردان بیری ده اورتاق تورک دیلی نین یارادیلماسی مسئله سی دیر. موختلیف ایللرده بونونلا باغلی چوخسایلی قورولتایلار، توپلانتیلار کئچیریلسه ده، مسئله حلّینی تاپماییب. اورتاق تورک دیلینین یارادیلماسینی ضروری ائدن، بو یولدا آتیلمالی اولان آددیملار نَدن عیبارتدیر؟ تانینمیش تورکولوق، فیلولوژی علم لری دوقتورو، پروفسور فریدون جلیلوو نوواتور.آز-این امکداشی ایله صُحبتینده بیلدیریب کی، اورتاق دیل مسئله سی چوخ آغیر موضوع دور: "اونون اینجه‌لیکلرینی بیلمه‌دن "اورتاق دیل یاراداق" ،"بیرلَشک" شکلینده شوعارلار وئرمکله ایش گئتمز. بو، چوخ جیدّی آراشدیرما، اوزَرینده چوخ جیدّی ایشله‌مه طلب ائدن بؤیوک مسئله دیر. اورتاق تورک دیلی موجود اولوب واختیله. اورتا عصرلرده ایکی اورتاق تورک دیلی وار ایدی. بیری قافقازدا، ایراندا، تورکیه‌ده و اورتا آسیانین بعضی بؤلگه‌لرینده ایشلنن اورتاق دیل ایدی کی، بونا تورکی دیلی دئییردیلر. او دیلده مکتوبلار یازیلیر، اینسانلار بیر-بیری ایله اُنسیّت قوروردولار. بیر ده بیر آز قیپچاق دیلینه یاخین اولان و اؤزبکلرین، اویغورلارین ایشلتدیگی جیغاتای دیلی وار ایدی. آذربایجاندا اولان تورک دیلی نه اینکی تورکلرین، حتّی قافقازدیللی خالقلارین دا اورتاق دیلی اولوب. روسلار قافقازا گلمه‌میشدن بو بؤلگه‌نین خالقلاری همین اورتاق دیلده دانیشیردیلار. حتّی ۱۹۳۶-جی ایله قدر داغیستانین آنا یاساسیندا تورک دیلی دولت دیلی ایدی. اون یئددی عصرین ۷۰-جی ایللرینده بیر فرانسه لی میسیونر گلیب آذربایجانین گونئیینی و قوزئیینی گَزیر، سونرا شاماخیدا بؤلگه‌نین اورتاق دیلی حاقیندا کیتاب یازیر. کیتابین آدی بئله‌دیر: "سؤز تورکی". بیر نسخه‌دن عیبارت اولان بو کیتاب سوئد ده کیتابخانادا ساخلانیر. اۆزۆنۆ کؤچوروب منه گؤندردیلر، من اونو چاپا حاضیرلادیم، آما مادّی ایمکان اولمادیغی اوچون ائله اَل یازما شکلینده ده قالدی، چاپ ائده بیلمه‌دیم. همین میسیونر اوچ-دؤرد عصر اول بو دیلین فاکتلارینی اورتایا قویوب. اونون کیتابینی ایسه جمعی ایکی نفر اوخویوب. بیر سوئدلی یوهانسون آدلی تورکولوق، بیر ده من. داها اوچونجو آدامین او کیتابدان خبری یوخدور.

تَخمینن ۳۰ ایل اؤنجه آنکارادا گؤروشنده یوهانسون منه دئدی کی، او دا "سؤز تورکی"نی چاپا حاضیرلاییب، آما چاپ ائتمه‌یه ایمکانی یوخدور. میللی علم لر آکادئمییاسینین نسیمی آدینا دیلچیلیک موسسه سی بو جور کیتاب و یا الیازمالاری تاپیب چاپ ائلمه‌لیدیر. آفاناسی نیکیتین "اوچ دنیز آرخاسیندا" کیتابینی روسجا یازیب آما او اثرین بیر چوخ یئرینده اورتاق تورک دیلی دئدیگیمیز آذربایجان تورکجه‌سینده جومله‌لر وار. یوزلرله بئله فاکت سایا بیلرم کی، آذربایجان تورکجه‌سی بو بؤیوک اراضیده اورتاق تورک دیلی کیمی ایشله‌نیب. آذربایجان تورکجه‌سی اوغوز دیلیدیر. بو اوغوز دیلی گونئیلی-قوزئیلی آذربایجاندا، بوتون قافقازدا، آنادولودا، تورکمنیستاندا ایشله‌نیب. هئچ اولماسا بو اراضیلرده یاشایان تورک خالقلاری اوچون بیر اورتاق دیل درسلیگی حاضیرلاماق لازیمدیر کی، یئنیدن او دؤنمه قاییتماق اولسون. سونرادان جیغاتای دیلینی ده بورا علاوه ائتمکله بیر عمومی درسلیک اورتایا قویماق اولار. آما بونلار آغیر ایشدیر، بؤیوک زحمت طلب ائدیر. میللی علم لر آکادِمیسینین دیلچیلیک موسسه سینه میللی روحلو بیر آکادمیک رهبرلیک ائدیر – محسن ناغیسویلو. بو یؤنده چوخ ایش گؤرورلر. سادجه اولاراق دستک وئریب اونلارین گؤردویو ایشی بیلیم یوردو توپلانتیلاریندا و دیگر یئرلرده، خُصوصن تلوزیوندا تبلیغ ائتمک لازیمدیر. آرادا او شوو وئرلیش لرینین یئرینه بئله میللی مسئله‌لرله باغلی موضوع لار اِئفیره چیخاریلمالیدیر". فریدون جلیلووون فیکریجه، اورتاق تورک دیلینین یارادیلماسی اوچون تاریخده اولانلاری تبلیغ و برپا ائتمک لازیمدیر: "توتالیم، قازاخلا آذربایجان تورکو بیر-بیری ایله چتین آنلاشیر. آما بیر هفته قازاخیستاندا یاشایاندا دانیشا بیلمه‌سه ن ده او لهجه‌نی تام باشا دوشورسن. یعنی تورک دیللری هیند-آوروپا و باشقا دیللردن فرقلی اولاراق آنا کؤکونو ساخلاییب. او آنا کؤکون اۆزَرینده معین ایشلر آپارماق لازیمدیر. بیرینجی مرحله ده اوغوز تورکجه‌سی اوچون، ایکینجی مرحله ده قیپچاق دیللری اوچون آیریجا اورتاق دیل درسلیگی یاراتماق، سونرا بو ایکی اورتاق دیلین ماتِریاللارینی علمی شَکیلده اوزلاشدیرماق اولار کی، اوچونجو، یعنی اساس سئچَنَک(گزینه) اوچون نَه یی ساخلاییب نَه یی ایختیصار ائتمه‌لی اولدوغوموزو بیلک. همچنین تبلیغات بئله آپاریلمالیدیر کی، اورتاق دیل یئرلی لهجه لرین سیرادان چیخماسینا سبب اولمایاجاق، او مقصدی گۆدمۆر. قازاخ اؤز لهجه‌سینده، قیرغیز اؤز لهجه‌سینده، آذربایجان تورکو اؤز لهجه‌سینده یازیب-اوخویاجاق، آما علاوه اولاراق اورتاق تورک دیلینی اؤیرنه‌جک کی، باشقا تورک دولتی نه گئدنده او دیلده دانیشا بیلسین. بونون علمی یوللاری وار. بو ایشی ناشی آداملارین عهده سینه بوراخماق اولماز. خالق آراسیندا بو سۆرَج گئدیر. آذربایجاندا آنادولو تورکجه‌سی سریال لار، وئریلیشلر، خبرلر واسیطه‌سیله بوتون ائولره گیریب. دولت مستقل لیگیمیزی برپا ائدندن بَری بیز تورکیه‌دن یوزلرله سؤز آلیب ایشله‌دیریک. بو یاخشی حالدیر، اورتاقلیغا آپاران یولدور. آما تورکیه‌ده بونو ائتمیرلر. چونکو اوردا بو تبلیغات گئتمیر. یالنیز سون زامانلار چوخ آز سایدا، بیر نئچه مکتبده آذربایجان تورکجه‌سی ایله آنادولو تورکجه‌سی آراسینداکی فرقلری شاگیردلره اؤیرتمه‌یه باشلاییبلار.

اصلینده آذربایجان تورکجه‌سی تورک دیللری ایچَریسینده ان گؤزل و ان مکمل دیر، لاکین بیز بونو تبلیغ ائده بیلمیریک. آنادولو تورکلری بیزدن چوخ سؤز گؤتوره بیلرلر، لاکین ائتمیرلر. بونون دا موختلیف سببلری وار. بیر طرفدن تورکیه ۶۰۰ ایل پادشاهی اولموش دولت دیر دئیه دیگر تورک خالقلارینا بیر آز بؤیوک قارداش کیمی باخیر. ان بؤیوک سهوی ده بودور. بو گون گونئی آذربایجاندا اولان تورکچولوک نه قوزئی آذربایجاندا وار، نه ده تورکیه‌ده. دیگر طرفدن تورکیه‌ده بو مسئله ایله مشغول اولان عالیملر ایچریسینده گله‌جگی گؤره بیلَنلر چوخ آزدیر. گؤره بیلنلر ده "توران" ،"ارگنکون" شوعارلاری ایله گونده‌می دولدوران، علم دن اوزاق اینسانلاردیر. اورتایا اساسی ایش قویان یوخدور. بو ایش اوچون هم سیاسی ایراد، هم ده فردلرده حقیقی تورک روحونون اولماسی لازیمدیر. من همیشه تورکیه‌ده دئییرم کی، بیز باکیدان ایستانبولا "طیاره" ایله گلیب "اوچاق"لا قاییدیریق. بو زامان "اوچاق" اولور بیزیم اورتاق سؤزوموز. سیز ده "آناهتار"لا گلیب "آچار"لا قاییدین. باخ، بو مکانیسمی محض اونون سورونونو بیلن اینسانلارین رهبرلیگی آلتیندا ایشه سالماق لازیمدیر کی، مکانیسم گؤزلنمز فسادلار وئرمه‌سین". فریدون جلیلووا گؤره، خصوصی مقام اورتاق الیفبا مسئله سیدیر: "هر دفعه قید ائدیرم کی، اول اورتاق الیفبا اولمالیدیر، سونرا اورتاق دیل. ۳۰ ایلدیر اورتاق الیفبا مسئله سی گئرچکلشمیر. حالبوکی ۳۰ ایل قاباق تورک اؤلکه‌لرینین تانینمیش عالیملری ایستانبولدا کئچیریلن قورولتایدا موختلیف لایحه‌لری مذاکیره‌یه قویدولار و ۳۴ حرفدن عیبارت اورتاق الیفبا قبول ائتدیلر. هامیسی دا بونا ایمضا آتدی. تورکیه‌لیلر ایندیکی الیفبالارینا ایکی-اوچ حرف آرتیرسایدیلار همین اورتاق تورک الیفباسینی قبول ائتمیش اولوردولار. آما ۳۰ ایلدیر بونو ائده بیلمیرلر. بیز ایسه اونو بوردا حیاتا کئچیرمیشیک و ۲۶ ایلدیر ایشله‌دیریک. تاتارلار دا همین اورتاق الیفبانی ایشله‌دیر. آما بو گون اورتا آسیاداکی اؤلکه‌لر اؤزلری یئنی الیفبا یارادیرلار کی، بو دا اورتاقلیق مسئله سینه ضیددیر. بیز ۱۹۹۱-جی ایلده لاتین قرافیکالی یئنی الیفبانی آذربایجان مجلیسیندن کئچیردنده (همین واخت فریدون جلیلوو میللت وکیلی ایدی؛ ۱۹۹۲−۱۹۹۳-جو ایللرده ایسه او، باش باخانین معاوینی، خالق تحصیلی باخانی، عالی و اورتا ایختیصاص تحصیلی باخانی وظیفه‌لرینده چالیشیب) چوخ بؤیوک تضییق لر وار ایدی. اورتاق الیفبا مسئله سی ایله باغلی قازاخیستاندان بورا بئش-آلتی پروفسور گلمیشدی. اونلارا بو سۆرجی حیاتا کئچیرمگین یولونو ایضاح ائتدیم، چتینلیکلرینی باشا سالدیم، چوخ راضی گئتدیلر. سونرا منه خبر گؤندردیلر کی، اورتاق الیفبا مسئله سینی رئاللاشدیرا بیلمیریک، مانع اولانلار وار. اؤزبکیستاندا دا بو جور اولدو، تورکمنیستاندا دا. اورتاق الیفبا یالنیز بیزده، کریم تاتارلاریندا و تاتاریستاندا ایشله‌نیر. ائله مسئله‌لر وار کی، آچیق دئمک اولمور. واختیله آتاتورکو ده چاشدیریبلار، تورکیه‌ده ایندیکی الیفبانی قبول ائدیب. حالبوکی او واخت بوتون تورک اؤلکه‌لرینین ایستیفاده ائتدیگی اورتاق الیفبا وار ایدی. ۱۹۲۶-جی ایلده باکیدا کئچیریلن بیر تورکولوژی قورولتایدا اورتاق الیفبا قبول ائدیلمیشدی و بیز اونو ۱۹۳۹-جو ایله قدر ایشلتدیک. سونرادان استالین اونو لغو ائتدی و کیریل الیفباسینا کئچیلدی. تورکیه لاتین الیفباسینی همین اورتاق الیفبا بیزده ایشلندیگی دؤورده قبول ائتمیشدی". پروفسور جلیلوو اورتاق دیلین سیرادان چیخماسینین سببلری آراسیندا بونلاری دا قید ائدیر: "روسلارین گلیشیندن سونرا قافقازدا پروسئسلر دییشدی. روس دیلی اورتاق دیل کیمی تورک دیلینی سیخیشدیردی. گونئی آذربایجاندا ایسه فارس دیلی سون یوز ایلده دولت سیاستی شکلینده تورک دیلینی سیخیشدیرماقلا مشغولدور. فارس پرست عالیملر، خصوصن روسلار یازیر کی، گویا آذربایجانین هم قوزئیی، هم ده گونئیینده اول لر آیری خالقلار اولوب، بوردا تورکلشمه سلجوقلار گلندن سونرا باشلانیب. فاکتلار ایسه بونون عکسینی گؤستریر. اودور کی، آذربایجاندا عصرلرله فارسلاشما گئدیب و بو گون ده گئدیر. آنادولو تورکجه‌سینده ایسه ایکی دیل یارانیب: بیر آذربایجان تورکجه‌سی ایله عینی تشکیل ائدن خالق دیلی، بیر ده ایستانبول لهجه‌سی".

ضرورت «رسمیت یافتن» «زبان ترکی» در ایران

| پنجشنبه, ۹ آبان ۱۳۹۸، ۰۲:۰۲ ب.ظ | ۱ نظر

امروزه در عالم سیاست ملاک اصلی تصمیم و تغییرات در هر جامعه نظر شهروندان هست تا حاکمان. حاکمان تنها مجری نظر شهروندان هستند.

رسمیت زبان ترکی در قانون اساسی ایران یک خواسته ی ملی محسوب میگردد:

 

۱- ضرورت سیاسی :

هر ملتی برای به رسمیت شناخته شدن در جامعه  علاوه بر «تکالیف» نیازمند «حقوق» سیاسی و اجتماعی و فرهنگی هستند.
یکی از اساسی ترین «حقوق اجتماعی و فرهنگی» یک ملت حق به رسمیت شناختن «زبان مادری» آن ملت است. شهروندان ترک در کشور سالیان سال است از اساسی ترین حقوق شهروندی خود یعنی رسمیت و شکل قانونی یافتن زبان آنها در قانون اساسی محرومند!
 لذا چنین روندی ناعادلانه تداوم یابد اسباب نارضایتی شهروندان ترک را فراهم خواهد ساخت و احساس  «شهروند درجه دو» بودن به آنها خواهد داد و کم کم از حاکمیت و دولت فاصله خواهند گرفت و شکاف ملی اساسی ایجاد خواهد شد. و از آنجائیکه امروزه پشتوانه ی حکومت ها و مشروعیت نظام‌ها با متاثر از«رضایت ملت» آن سرزمین میباشد لذا برای تقویت اقتدار ملی و مشروعیت نظام، جلب رضایت شهروندان ترک ضروری وحیاتیست.


۲- ضرورت تاریخی :

زبان ترکی «زبان تاریخی» ملت این سرزمین، قدمتش در این کشور به چندین هزار سال می‌رسد و بیش از هزار سال زبان حاکمان و امپراطوری های بزرگ اخیر کشور بوده است.
نادیده گرفتن زبان این نظام‌های سیاسی و امپراطوری ها و انکار آن جای بسی تعجب است!
چگونه ممکن است جریانی خاص با دست یازیدن به هر ابزاری سعی کنند زبان یک ملتی با قدمتی چندین هزار ساله را با«جعل تاریخ و کتب درسی و غیر درسی» در این کشور نابود سازند؟!

۳- ضرورت اقتصادی :

نقش و تاثیر یک زبان در توسعه ی همه جانبه و بخصوص توسعه ی اقتصادی یک اصل انکار ناپذیر است. با یک بررسی ساده می‌شود به این جمع بندی رسید که زبان ترکی از گذشته ی دیرین «زبان تجاری و اقتصادی و بازرگانی»این کشور بوده است. وجود بزرگترین «بازار سرپوشیده ی» جهان در«تبریز» و دیگر بازارهای سنتی چون بازار سنتی«مراغه» و بازار سنتی و سرپوشیده ی «سراب و زنجان» و  با یک نگاه کوچک، برنامهای راسته بازارهای، بازار سنتی تهران که در عصر قاجار شکل گرفته است خود حکایت از قدرت زبان ترکی در شکل گیری بازار و تجارت در کشور است.

وجود معادل وزن‌های تجاری از قدیم  مثل «پونزا» و«سییه» و «قاپان» وجود نظم و قاعده ی اعجاب انگیز در شمارش و اعداد،زبان ترکی که اگر از عدد یک تا بینهایت شمارش یابد از یک قاعده و نظم دقیق برخوردار خواهد بود در زبان ترکی خود سندی دیگر بر اقتصادی و تجاری بودن زبان ترکی از زمان‌های قدیم بوده است. لذا رسمیت یافتن زبان ترکی خود یک الزام اقتصادی را نیز با خود دارد. 

۴- ضرورت علمی :

زبان ترکی یک زبان علمی و باقاعده است. اولین فرهنگ لغت در این کشور به زبان ترکی به قلم محمود کاشغرلی نگارش یافته است. گسترده گی دایره ی لغات زبان ترکی آموختن علوم پزشکی و ریاضییات و ادبیات و دیگر علوم را تسهیل میکند!لذا نیازی به عاریه گرفتن واژگان از دیگر زبان‌های غیر بومی نخواهد بود.و به خلق و ساختن واژگانی عجیب چون«دراز آویز زینتی» یا «کش لقمه» نیست!

۵- ضرورت ملی :

با وجود اینکه قریب به صد سال است که از هر سوی زبان ترکی مورد هجمه و بی مهری ظالمانه ی سازمان یافته ی دولتی قرار گرفته است اما باز زبان ترکی یک زبان ملی و سراسری و زبان ارتباطی شهروندان غیر ترک با شهروندان ترک دراین کشور است مثلا در اکثر شهرهای کرد نشین اکثرا شهروندان کورد نیز با ترکهای این شهرها با زبان ترکی تکلم می‌کنند در استان گیلان، اکثر قریب به اتفاق تالشها و گیلکها زبان ترکی را بدون هیچ اجبار و الزام حکومتی یاد گرفته و به این زبان سخن می‌گویند.

پایتخت کشورمان، بزرگترین شهر ترک نشین کشور و دومین شهر ترک زبان دنیاست!
زبان ترکی زبان شهروندانی از شمال خراسان تا جنوبی ترین نقطه ی کشور و از غرب تا مرکزو شرقی ترین ونقطه ی کشور هست لذا رسمیت یافتن زبان ترکی در این شرایط یک ضرورت ملی محسوب میگردد.

۶- ضرورت بین المللی :

زبان ترکی زبان رسمی قریب به بیش از ده کشور و ده جمهوری خودمختار و فدرال و همچنین زبان نیم میلیارد جمعیت دنیاست حال برای بهره مندی اقتصادی و سیاسی و اجتماعی و فرهنگی با این  کشورها و جمهوری ها و این ملت‌ها لازم است زبان ترکی به عنوان زبان رسمی در کشور رسمی شده و ایران را مثل سابق یک کشور چند ملیتی به دنیا معرفی نمود و از محاسن بین المللی زبان ترکی که از چین و تبت و سیبری وتا قلب اروپا و یونان گسترده شده بهره برد!

بهره مندی از فواید سیاسی و اقتصادی  اتحادیه ی کشورهای ترک وکشورهای همسایه ی ترک، خود در این شرایط می‌تواند گره اکثر مشکلات کشور را بگشاید!

 

طاهر نقوی